Niets is zo frustrerend als te moeten toezien hoe je veelbelovende zoon of dochter worstelt met de dagelijkse taken. Klasgenootjes hebben hun huiswerk af voordat ze naar bed gaan en raken hun schoolspullen niet kwijt. Ze hebben structuur in hun schriften en aantekeningen. Ze beginnen op tijd aan het voorbereiden van hun presentatie en hebben deze al ruim voor de geplande datum af. Maar waarom lukt jouw kind dit niet? Als je er samen met je kind naar kijkt, dan zie je al snel dat hij de opdrachten heus wel begrijpt en ook de leerkracht of de docent bevestigt dat het begrip niet het probleem is. Hoe komt het, dat jouw negenjarige zoon zonder mopperen zijn kamer opruimt, terwijl je twaalfjarige geen karweitje kan uitvoeren zonder een hoop stampij te maken? De kinderen van je vriendin raken nooit hun dure jas kwijt en verliezen nauwelijks hun zelfbeheersing. Waarom die van jou dan wel?
Je hebt al van alles geprobeerd: vleien, belonen, schreeuwen, smeken, omkopen, uitleggen, dreigen, straffen… maar niets lijkt te helpen om je kind ertoe te zetten om te doen wat er van hem of haar verwacht wordt.
Dit komt waarschijnlijk doordat het je kind aan vaardigheden ontbreekt. Je kunt kinderen en jongeren niet zover krijgen dat ze vaardigheden toepassen die ze nog niet hebben. Je kind wil misschien wel en zou het qua leeftijd moeten kunnen, maar weet gewoon niet hoe het moet. Hersenwetenschappers hebben ontdekt dat kinderen die slim maar ongefocust zijn, gewoonweg niet over bepaalde executieve functies beschikken. Dat zijn de vaardigheden die iedereen nodig heeft om bepaalde taken uit te voeren: organiseren (spullen op orde hebben), opstarten, op koers blijven, impulsen beheersen, aandacht sturen (afleiding negeren), emoties in de hand houden, plannen. Allemaal vaardigheden die nodig zijn om op school voldoende te presteren en je studie te halen.
Er zijn kinderen en jongeren waarbij bepaalde executieve functies ontbreken of achterlopen. Zij kunnen hun intelligentie, ook al is deze van een hoog niveau, niet optimaal inzetten. Ze presteren niet volgens hun kunnen.
Hieronder staan de executieve functies. Het zijn de regelfuncties van de hersenen, die nodig zijn om ons gedrag te sturen, zodat we doelgericht en efficiënt kunnen handelen. Deze regelfuncties gebruikt iedereen elke dag. Ze staan op de volgorde waarin ze zich ontwikkelen bij kinderen en jongeren. De ontwikkeling loopt door in de twintiger jaren, pas dan zijn de hersenen volledig uit gerijpt.
- Inhibitie: Inhibitie helpt je om impulsen van binnenuit en prikkels van buitenaf te remmen, waardoor je eerst kun nadenken voordat je doet. Inhibitie begint zich tussen het 4e en 7e levensjaar zichtbaar te ontwikkelen. Deze ontwikkeling gaat verder tot in de volwassen leeftijd. Een jong kind kan bijvoorbeeld al korte tijd wachten zonder de orde te verstoren. Een adolescent kan bijvoorbeeld de impuls om een serie te gaan kijken onderdrukken en eerst de opdrachten voor zijn studie afronden.
- Werkgeheugen: Het werkgeheugen helpt je om informatie vast te houden en te bewerken bij het uitvoeren van taken. Het werkgeheugen ontwikkelt zich tussen de leeftijd van 4 tot 15 jaar tot een niveau dat grotendeels gelijk is aan het werkgeheugen van volwassenen. Een jong kind kan bijvoorbeeld aanwijzingen van één of twee stappen onthouden. Een student onthoudt wat de verschillende docenten van hem of haar verwachten.
- Emotieregulatie: Emotieregulatie helpt je om op een goede manier met je emoties om te gaan, zodat je doel kunt behalen, taken af krijgt en je gedrag kunt sturen. Emotieregulatie begint zich tussen het 7e en 8e levensjaar zichtbaar te ontwikkelen. Deze ontwikkeling gaat verder tot in de volwassen leeftijd. Een jong kind kan bijvoorbeeld zich binnen een korte tijd herstellen van een teleurstelling. Een tiener die zijn emoties kan reguleren, weet bijvoorbeeld hoe hij zijn zenuwen voor een toets of wedstrijd moet beheersen om goed te presteren.
- Volgehouden aandacht: Dit is de vaardigheid om aandacht te kunnen blijven geven aan een situatie of een taak, ondanks afleiding, vermoeidheid of verveling. Een jong kind kan enkele minuten de aandacht ergens bij houden, een tiener kan met korte pauzes één tot twee uur vol aandacht aan zijn huiswerk werken.
- Taakinitiatie: Als je de vaardigheid ‘taakinitiatie’ hebt, dan ga je zeflstandig op tijd en op een effectieve manier aan het werk beginnen en je bedenkt zelfstandig aanpakmanieren, antwoorden en oplossingen. Taakinitiatie begint zich tussen het 7e en 8e levensjaar zichtbaar te ontwikkelen. Maar het zelfstandig kunnen starten met een vervelende taak ontwikkelt zich pas rond het 12e jaar. Voor deze leeftijd hebben leerlingen hierbij hulp van buitenaf nodig.
- Planning en organisatie: Dit zijn vaardigheden die je helpen om een plan van aanpak te maken en daadwerkelijk uit te voeren. Planning en organisatie beginnen zich tussen het 8e en 12e levensjaar zichtbaar te ontwikkelen. Deze ontwikkeling gaat verder tot in de volwassen leeftijd. Een jong kind kan, na aansporing, speelgoed op de juiste plaats terug leggen. Een tiener die deze vaardigheid beheerst, heeft bijvoorbeeld alle school- en sportspullen zelfstandig op orde.
- Timemanagement: Timemanagement is de vaardigheid om in te schatten hoeveel tijd je hebt, hoeveel tijd je nodig hebt, hoe je je tijd het beste kunt verdelen en hoe je een deadline kunt halen. Het is het besef dat tijd belangrijk is. Een jong kind die deze vaardigheid heeft, kan een korte taak voltooien in de tijd die door de ouders of de leerkracht daarvoor gegeven wordt. Een tiener kan een schema opstellen om een deadline te halen.
- Doelgerichtheid: Dit is het vermogen om een doel te stellen en dit doel te realiseren zonder afgeleid te worden en zonder afgeschrikt te worden door tegenstrijdige belangen. Bijvoorbeeld een kind uit groep 5 kan tot de pauze doorwerken aan een taak. Een tiener kan gedurende een langere periode geld sparen om iets belangrijks te kopen.
- Flexibiliteit: Flexibiliteit helpt je om soepel om te gaan met veranderingen, te schakelen tussen activiteiten en je gedachten en gedrag aan te passen aan nieuwe omstandigheden. Flexibiliteit ontwikkelt zich in de leeftijd van 8 tot 12 jaar tot een niveau dat grotendeels gelijk is aan de mogelijkheden in de volwassen leeftijd.
- Metacognitie en zelfmonitoring: Metacognitie en zelfmonitoring helpen je om een stapje terug te doen in een situatie of een taak om na te denken over het proces en de aanpak. Je kijkt of je op de goede weg zit of dat een andere aanpak handiger is. Je evalueert achteraf. Je trekt er lering uit voor een volgende keer. Metacognitie en zelfmonitoring beginnen zich rond het 8e levensjaar zichtbaar te ontwikkelen. Deze ontwikkeling gaat verder tot in de volwassen leeftijd. Een jong kind kan bijvoorbeeld zijn gedrag veranderen als een volwassene dit aangeeft. Een tiener kan zijn eigen prestaties evalueren en verbeteren. Ook kan een tiener leren door naar een ander te kijken die meer ervaring heeft.
Als de ontwikkeling van één of meer van deze vaardigheden achter loopt in vergelijking met leeftijdsgenoten, dan kan dat heel belemmerend werken in het dagelijks leven, op school of bij je studie. RT-Elburg biedt hulp door in kaart te brengen welke vaardigheid getraind moet worden en helpt bij het aanleren van de vaardigheid door het spelen van specifieke spelletjes en het doen van gerichte oefeningen.
De executieve vaardigheden zijn meestal goed trainbaar in het dagelijks leven van een kind of jongere. Daarbij is het belangrijk dat de ouders een aanpak gaan hanteren, die de vaardigheden zullen versterken. Hier zul je tijd voor vrij moeten maken, maar het is meestal niet moeilijk om te doen. Je zult zelfs plezier beleven aan onderdelen uit de aanpak. Begeleiding bij executieve functies bestaat dan ook voor een groot deel uit oudersessies. Samen bekijken we wat jij kunt doen om je kind te helpen de executieve functies te ontwikkelen, waardoor dingen als kamer opruimen, op de beurt wachten, omgaan met teleurstelling, zich aanpassen aan onverwachte omstandigheden, omgaan met nieuwe sociale situaties, instructies en regels volgen, zakgeld sparen en nog veel meer dingen veel gemakkelijker gaan.
Je bent van harte welkom om te informeren naar de mogelijkheden.